نشست «وضعیت‌شناسی شیعیان تونس» از سری نشست‌های وضعیت‌شناسی شیعیان جهان، روز چهارشنبه ۷ آبان ۱۴۰۴ به همت دفتر امور مطالعات، تحقیقات و پژوهش معاونت علمی ـ فرهنگی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) و با همکاری موسسه آموزش‌های کوتاه مدت و فرصت‌های مطالعاتی جامعۀ المصطفی العالمیه(ص) و خبرگزاری بین‌المللی ابنا در مجمع جهانی اهل بیت(ع)، برگزار شد. در این نشست، دکتر «مجید منهاجی» مؤلف کتاب وضعیت‌پژوهی شیعیان تونس به عنوان ارائه‌دهنده و دکتر «امیربهرام عرب‌احمدی» دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران به عنوان ناقد حضور داشتند؛ همچنین دبیری این جلسه نیز بر عهده دکتر «داوود صفا» مسئول دفتر مطالعات، تحقیقات و پژوهش مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) بود. 
معرفی ساختار جغرافیایی و مذهبی تونس
به گزارش خبرگزاری ابنا - دکتر «مجید منهاجی» مؤلف کتاب وضعیت‌پژوهی شیعیان تونس در ابتدای این نشست با اشاره به تدوین این کتاب، اظهار کرد: کتاب در سال گذشته با انجام مطالعات میدانی و مراجعه به منابع عربی و غربی تدوین شد. تونس دروازه آفریقا از شمال و ورودی این قاره محسوب می شود. این کشور بخشی از منطقه مغرب عربی در شمال آفریقا است و تونس از طریق دریای مدیترانه با ایتالیا و از سوی دیگر با کشورهای الجزایر و لیبی همسایه است. تونس ۲۴ استان دارد و ۱۲ میلیون نفر در این کشور زندگی می کنند.
وی ادامه داد: شهر قیروان از شهرهای کشور تونس در سال ۵۰ هجری قمری توسط عقبه بن نافع تاسیس شد و این شهر به سرعت به مرکز دینی و فرهنگی اسلام در شمال آفریقا، تبدیل گردید. شهر قیروان با داشتن مساجد و مدارس اسلامی، نقش مهمی در گسترش اسلام و آموزش دینی، ایفا کرد. تنها حسینیه رسمی شیعیان تونس، حسینیه رسول اعظم(ص) در شهر قیروان است.
سه مرحله تاریخی تشیع در تونس
مؤلف کتاب وضعیت‌پژوهی شیعیان تونس، تفسیم بندی تاریخ تشیع در تونس را در سه مرحله دانست و تصریح کرد: مرحله اول آغاز ورود تشیع به تونس با اعزام دو مبلغ از سوی امام صادق(ع) بود. مرحله دوم از اواسط قرن یازدهم تا پایان قرن بیستم میلادی است که تصویری از نبود تشیع در تونس، احساس می شود. مرحله سوم، موضوع تشیع امروز در تونس با تمرکز بر دوره پس از ژانویه ۲۰۱۱ میلادی است.
سه مرحله تاریخی تشیع در تونس
منهاجی با اشاره به تاریخچه تشیع در دوره معاصر در تونس اظهار کرد: در دوره استعمار فرانسه و دولت بورقیبه، شعار وحدت سرزمین، دین و ملت موجب حذف هر گونه هویت مذهبی دیگر شد. در این دوره تشیع فقط در آیین های مردمی(عاشورا، لباس سیاه و نامگذاری مکان ها) نشانه های جزیی داشت. اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، گفتمان شیعی در تونس دوباره مطرح شد. حمایت برخی جریان های اسلامی سیاسی(مانند راشد الغنوشی) از انقلاب اسلامی ایران موجب نگرانی دولت تونس و قطع روابط با ایران در دهه هشتاد میلادی شد. اما پس از سرکارآمدن بن علی در تونس، او دوباره با ایران ارتباط برقرار کرد و در آن دوره تشیع در تونس گسترش یافت، در حالی که جریان های اسلام گرای تونس در دوره بن علی، تحت فشار بود و این نزدیکی ایران و تونس در دوره بن علی موجب خشم جریان‌های اسلام گرا شد.
وی افزود: از دهه شصت تا دهه هشتاد شمسی، جریان تشیع در تونس، جریان عاطفی بود و افراد در این کشور به لطف مطالعه آثار امام خمینی(ره) و شهید مطهری و کتاب هایی همچون المراجعات شیعه می شدند. حکومت بن علی در آن دوره با جریان های اسلامگرا مدارا نمی کرد، در حالی که مدارای بیشتری با شیعیان تونس داشت تا این که انقلاب ۲۰۱۱ در تونس اتفاق افتاد. شیعیان تونس پس از این انقلاب با جریان های اسلامگرا از جمله جنبش النهضه، همراهی کردند، اما وقتی که بحران سوریه اتفاق افتاد این بحران موجب گسست بین این دو و دوری شیعیان تونس از جریان النهضه شد.
منهاجی با بیان این که هیچ آماری از شیعیان تونس وجود ندارد، بیان کرد: پنهان بودن گرایش مذهبی بسیاری از شیعیان تونس به دلیل ترس از واکنس دولت یا جامعه موجب شده که آنها مذهب خود را پنهان کنند. پراکندگی جغرافیایی شیعیان را در مناطق مختلف کشور تونس شاهد هستیم، اما طی سال های اخیر جمعیت شیعیان در پایتخت تونس افزایش پیدا کرد. شهر قابس که به قم تونس معروف است، خاستگاه اصلی شیعیان این کشور می باشد. شیعیان تونس یک حزب سیاسی به نام حزب الله تونس داشتند که اکنون حزب امت شده است، این حزب دو کرسی در مجلس تونس دارد و دارای رابطه خوبی با رئیس جمهور این کشور است، اما رابطه آن با اسلامگراها بد می باشد.
در ادامه نشست، دکتر «امیربهرام عرب‌احمدی» دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با اشاره به کتاب وضعیت پژوهی شیعیان تونس اظهار کرد: این کتاب را جامع دیدم و مطالعه اش برای خود من، مفید بود. با توجه به اینکه موضوع کتاب، تخصصی است، اطلاعات جمع آوری شده در آن زیاد است. کتاب وضعیت پژوهی شیعیان تونس در زمینه شناخت نخبگان شیعه این کشور و سیر تحولات تشیع در تونس، اطلاعات خوبی داشت. طرح برخی از موضوعات، ارزشمند است حتی اگر طرح مسائل به صورت ناقص صورت بگیرد و این مطالب در ادامه تکمیل می شود. وی ادامه داد: تونس یکی از کشورهایی است که همیشه در تاریخ اسلام، نقش آفرین بود. نقش تونس در سیر تحولات اسلام، ارزشمند بود و این کشور همیشه به عنوان نقطه ثقل در نظر گرفته می شد. در مقطع تاریخ، نقش تونس پررنگ بود و بیداری اسلامی از تونس، شروع شد. مقر سازمان آزادی بخش فلسطین هم چندین دهه در کشور تونس بود.
ضرورت تدوین مقدمه و روش تحقیق دقیق‌تر در پژوهش‌های میدانی
دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران افزود: نقد کتاب را نباید به صورت منفی دید و نکات ارائه شده در نقد کتاب، چراغی است که راه برای محقق برای ادامه کار، نورانی و نقاط خلاء را پر می کند. کار هرچقدر که بیشتر چکش بخورد، نتیجه اش بهتر خواهد شد. در خصوص کتاب وضعیت پژوهی شیعیان تونس باید بگویم که مقدمه این کتاب باید پررنگ تر نوشته می شد، مقدمه چند خطی، کار را زیر سوال می برد، مقدمه چنین کتابی باید بین دو سه صفحه تا ده پانزده صفحه باشد و روش تحقیق و پیشینه تحقیق در آن ذکر شود. نیمی از کتاب به مطالعات عمومی و نیمی دیگر به مطالعات تخصصی اختصاص داشت، هوش مصنوعی در زمینه مطالعات تخصصی کم می آورد و جا دارد که این گونه مطالعات تخصصی در کتاب وضعیت پژوهی شیعیان تونس بیشتر باشد. جریان های مذهبی اشاره شده در این کتاب، توصیفی بوده است.
عرب‌احمدی با اشاره به به راهبردهای ذکر شده در کتاب وضعیت پژوهی شیعیان تونس اظهار کرد: بیان راهبردها در هر فصل از این کتاب، خوب است و باید بیان راهبردها در کتاب، پررنگ تر شود. همچنین مستندهای متعددی در خصوص تونس، تهیه شده است که این مستندها قابل استخراج و ارجاع در کتاب است. قلم نویسنده در کتاب وضعیت پژوهی شیعیان تونس، خوب است و تقسیم بندی فرصت ها و تهدیدات در این کتاب باید بهتر انجام شود تا ارزش کار را بالا ببریم.
شبکه بین‌المللی معارف اهل‌بیت(ع)؛ زیست‌بومی دیجیتال برای هم‌افزایی نشر جهانی معارف اهل‌بیت(ع)
وب‌سایت
